برای آنلاین گردیدن تمام ۷.۸ میلیارد جمعیت کره زمین باید چه کنیم؟

یک روز از سال ۲۰۲۱ میلادی، یک نفر در جایی از کره زمین ممکن است تبدیل به پنج میلیاردمین کاربر اینترنت تبدیل شود. وقتی این اتفاق بیفتد هیچ نوتیفیکیشنی به دست‌مان نخواهد رسید، هیچ پرچمی به احتزار در نخواهد آمد و هیچ آتش‌بازی‌ای انجام نمی‌شود. بشریت صرفا به شکلی بی‌سر و صدا به دستاوردی دیگر در متصل کردن تمام شهروندان به سرویس‌هایی دست خواهد یافت که اکثر ما آن‌ها را دست کم می‌گیریم: از جمله قابلیت خواندن این مقاله.

اما همانطور که هرکسی که روی جدا افتادگی دیجیتال مطالعه کرده باشد به شما خواهد گفت، متصل کردن ۲.۸ میلیارد نفر باقی مانده (از مجموع جمعیت تخمینی ۷.۸ میلیارد نفری کره زمین) به اینترنت، دشوارترین کار خواهد بود. همین اواخر بود که ایده بزرگ یکی از شرکت‌های بزرگ فناوری برای تحقق این بااهمیت کنار گذاشته گردید، اما از سوی دیگر دو تن از ثروتمندترین افراد دنیا عقیده دارند که هنوز می‌توان از طریق رویکردهای فضایی، به این دستاورد رسید.

حسابی سرانگشتی

بنابر انبوه اطلاعات جمع‌آوری گردیده از سوی سازمان ملل متحد، کمپانی Nielsen Online و همینطور شرکت‌های مخابراتی سراسر جهان، تا روز ۳۱ دسامبر سال ۲۰۲۰، تعداد کاربران اینترنت تصدیق گردیده در کره خاکی، معادل ۴.۹۴ میلیارد نفر بوده هست. این یعنی تنها ۵۰ میلیون کاربر تا رسیدن به رقم جادویی ۵ میلیارد کاربر باقی مانده است که به عبارت دیگر معادل ۶۴ درصد از جمعیت دنیا خوهد بود. در آماری محافظه‌کارانه‌تر طی ماه اکتبر ۲۰۲۰ شنیدیم که ۴.۶۶ میلیارد نفر به اینترنت دسترسی دارند. پاندمی کووید-۱۹ طبیعتا روند جمع‌آوری داده را دشوارتر کرده. اما به صورت کلی، اکثر متخصصین بر سر این توافق نظر دارند که توانسته‌ایم ۶۰ درصد از جمعیت دنیا را به اینترنت وصل کنیم.

بشریت قطعا می‌تواند به این رقم افتخار کند. تنها دو سال می‌گذرد از زمانی که سازمان ملل متحد اعلام کرد بزودی ۵۰ درصد از جمعیت کره زمین، یا به عبارت دیگر ۳.۹ میلیارد نفر، به اینترنت دسترسی خواهند داشت. حالا همان رقم به شکل چشمگیری گسترش یافته و افراد بسیار زیادی ماهانه و به صورت فعالانه از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، دیگر بخش‌های اینترنت که بماند.ممکن است فکر کنید از آن‌جایی که جمعیت کره خاکی همچنان در حال رشد است -و احتمالا طی این دهه به ۸ میلیارد نفر برسد- هدف‌مان برای آنلاین کردن تمام مردم تلاشی احمقانه خواهد بود. ممکن است فکر کنید که تعداد انسان‌ها با سرعت بیشتری نسبت به افرادی که آنلاین می‌شوند در حال رشد هست. اما چنین چیزی حقیقت ندارد. جمعیت دنیا در هر سال حدودا ۱ درصد گسترش می‌یابد و این نرخی است که به شکلی مداوم کمتر نیز می‌شود. بنابر اطلاعات دانشگاه ییل، اکنون به صورت سالانه ۸۱ میلیون انسان به جمعیت کره زمین اضافه می‌شود که رقمی کمتر از جمعیت کل ایران هست.

از سوی دیگر، دنیا در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۳۱۹ میلیون کاربر تازه اینترنت داشت (البته این رقمی است که با وجود پاندمی از آن خبر داریم و رقم حقیقی شاید بالاتر باشد). این عدد تقریبا با جمعیت کل ایالات متحده برابری می‌کند. با این نرخ، اگر در هر سال ۸۱ میلیون نفر به جمعیت اضافه شود، تمام مردم زمین طی ۱۲ سال آینده می‌توانند به اینترنت متصل شوند. در تئوری، تا سال ۲۰۳۳ میلادی دیگر پدیده‌ای به نام جدا افتادگی دیجیتال وجود خارجی نخواهد داشت.البته که هیچکس انتظار ندارد بتوانیم به این نرخ‌ها پایبند بمانیم. به نظر می‌رسد نرخ رشد با کاهش روبه‌رو خواهد گردید، همانطور که نرخ رساندن برق به ۸۰۰ میلیون نفر باقی‌مانده با کاهش روبه‌رو گردیده هست. اما دقیقا چقدر می‌توانیم به تحقق این هدف نزدیک شویم؟ و آیا یک فناوری تازه می‌تواند با گسترش نرخ رشد دسترسی به اینترنت غافلگیرمان کند؟

۲.۸ میلیارد نفر بعدی

احتمالا جای غافلگیری نداشته باشد که برخی از کشورها رد پای آنلاین کمتری نسبت به سایرین دارند و این مسئله به دلایل متعدد اتفاق می‌افتد. کره شمالی نامتصل‌ترین کشور دنیا به اینترنت است و هیچ‌یک از ۲۵ میلیون شهروند آن اجازه دسترسی به اینترنت را ندارند. سودان جنوبی جنگ‌زده و اریتره گردیدیدا نظامی‌شده هم در ردیف بعدی قرار می‌گیرند. بنابر اطلاعات منتشر گردیده از سوی فروم اقتصاد جهانی، تنها ۲ درصد از جمعیت این دو کشور آنلاین گردیده هست.از نظر آمار و ارقام خالص، هند (با ۶۸۵ میلیون) و چین (۵۸۲ میلیون) بیشترین تعداد کاربران نامتصل به اینترنت را دارند که به ترتیب می‌شود ۵۰ و ۴۱ در جمعیت کل این دو کشور. اگر بخواهیم طوری دیگر به مسئله نگاه کنیم، چین و هند به تنهایی نیمی از کاربران آفلاین دنیا را در خود جای داده‌اند.اما این ارقام بریده بریده تصویری کامل ترسیم نمی‌کنند. هند با سرعت بسیار زیادی دسترسی به اینترنت را امکان‌پذیر کرده است: تنها در سال ۲۰۱۹، بالغ بر ۱۲۸ میلیون هندی سر از اینترنت درآوردند. اکنون نیز باید منتظر بمانیم و ببینیم که در جریان پاندمی سال ۲۰۲۰، چند نفر در هند به اینترنت دسترسی یافته‌اند یا این مزیت را از دست داده‌اند – هرچه نباشد کووید-۱۹ باعث بخش بخش زیادی از جمعیت هند زیر خط فقر قرار بگیرد. اما در عین حال می‌توان نسبت به شرایط خوشبین بود: چین به تازگی اعلام کرد که از زمان آغاز پاندمی تاکنون، ۸۵ میلیون چینی تبدیل به کاربران اینترنت گردیده‌اند. البته که اینترنت آن‌ها گردیدیدا سانسور گردیده است، اما این مسئله در مقاله فعلی نمی‌گنجد.

از نظر درصدی، چشمگیرترین رشد اخیر متعلق به جمهوری دموکراتیک کنگو بوده است که در سال ۲۰۱۹، رشدی ۱۲۲ را تجربه کرد، عمدتا هم به لطف Internet Society که شبکه‌ای غیر انتفاعی و متشکل از داوطلبانی از سراسر دنیا است که خود را متعهد به آنلاین کردن دنیا کرده‌اند. Internet Society به اهدای Internet Exchange Point (یا به اختصار IXP) به کنگو پرداخت که زیرساختی بااهمیت است اما برای آنلاین گردیدن کاربران کاملا ضروری به اکانت نمی‌آید. با این همه، IXP می‌تواند هزینه‌های محیا‌کنندگان سرویس‌های اینترنتی را به شکل عظیمی کاهش دهد و امکان بالا بردن سرعت را مهیا سازد.هرچه IXP های بیشتری بسازیم، کاربران بیشتری سر از اینترنت در خواهند آورد. Internet Society قصد دارد از این فناوری برای محیا ۸۰ درصد از ترافیک کل اینترنت آفریقا، درون همین قاره استفاده کند و اتکا به دیگر نقاط دنیا را کاهش دهد.

از سیلیکون ولی به جهان

این مسئله که فیسبوک به همکاری با Internet Society پرداخته تا IXP های آفریقا را محیا کند، ما را به حقیقتی بااهمیت می‌رساند. سیلیکون ولی واقعا مایل به آنلاین کردن تمام افراد حاضر روی زمین است، حتی آن ۷۰۰ میلیون نفری که اکنون در فقر بسیار گردیدید گذران زندگی می‌کنند. این کار به خاطر قلب حذف شرکت‌های سیلیکون ولی نیست، به این خاطر است که در این صورت قادر به پایش رفتارهای آنلاین افراد بیشتری خواهند بود و داده‌های بیشتری برای فروختن به تبلیغ‌دهندگان خواهند داشت.این یکی از دلایل تلاش یک دهه‌ای گوگل روی پروژه‌هایی بود که بسیار عجیب به نظر می‌رسیدند. گوگل با Project Loon بالن‌هایی با توانایی کارکرد در ارتفاع بسیار بالا ساخت که در قالب هات‌اسپات‌های وای‌فای، بر فرار مناطق روستایی و دور افتاده به پرواز در می‌آمدند. البته این پروژه از همان ابتدا با مشکلات متعددی روبه‌رو بود و برای مثال یک پرواز آزمایشی در سری لانکا طی سال ۲۰۱۶ میلادی، به سقوط بالن روی یک مزرعه چای منتهی شد. به همین ترتیب بود که گوگل در ماه ژانویه ۲۰۲۱ بالاخره به کار Project Loon پایان داد. استرو تلر، مدیرعامل Google X سپس گفت: «مشخص گردید مسیر دستیابی به استمرار تجاری طولانی‌تر و پرخطرتر از چیزیست که امیدش را داشتیم».

یکی از بزرگ‌ترین مشتریان پروژه Loon، کمپانی Telkom Kenya بود که سرویس بالن خود را در ماه مارس متوقف کرد. این شرکت می‌گوید که در عوض به استفاده از برج‌های 4G سنتی خواهد پرداخت و به این ترتیب، کماکان به مشتریان سابق Loon خدمت‌رسانی خواهد کرد.این بدان معنا نیست که گوگل از رویای دسترسی جهانی به اینترنت دست کشیده هست. در ماه نوامبر Project Taara کلید خورد که آن هم در کشور کنیا تست می‌شود. Taraa از مخابره نور برای عرضه سیگنال‌های اینترنت استفاده می‌کند: می‌توانید چیزی شبیه به کابل‌های فیر نوری را در نظر بگیرید، اما بدون کابل. یک واحد سخت‌افزاری Taraa در صورتی که خط دیدی بدون اختلال داشته باشد، می‌تواند پهنای باندی معادل ۲۰ گیگابیت بر ثانیه را برای یک واحد دیگر در فاصله ۲۰ کیلومتری مخابره کند. گوگل در بیانیه پرده برداری از Taara گفت این پهنای باند «برای تماشای همزمان ویدیوهای یوتیوبی از سوی صدها کاربر کافی خواهد بود» و بنابراین چنین چیزی از لحاظ تجاری برای گوگل هم صرفه دارد.Taara همچنان پروژه‌ای جاه‌طلبانه به اکانت می‌آید و هنوز مشخص نیست که آیا با سرعت کافی به رشد ادامه می‌دهد تا طی دهه آتی ۲.۸ میلیون کاربر باقی مانده را آنلاین کند یا خیر. اما این راهکار جدید گوگل احتمالا خیلی زود وارد رقابتی تنگاتنگ با پروژه اینترنت فضایی ایلان ماسک شود.استارلینک نام سرویس اینترنت ماهواره‌ای کمپانی اسپیس اکس است که اکنون در فاز بتا به سر می‌برد و اواخر سال جاری میلادی رسما شروع به کار می‌کند. تا پایان ماه فوریه ۲۰۲۱، موشک‌های اسپیس اکس بالغ بر ۱۲۶۵ ماهواره استارلینک را به مدار پایینی زمین فرستاده‌اند و این ماهواره‌ها عمدتا طی سال گذشته از فضا سر در آورده‌اند. استارلینک در مستندات خود آورده که در مجموع حدود ۴۲ هزار ماهواره به فضا خواهد فرستاد که برای پوشاندن تمام زمین با سرویس اینترنت از کافی هم بیشتر خواهد بود.باید توجه داشت که جف بزوس -بزرگ‌ترین رقیب در تمام چیزهایی که به فضا مربوط می‌شود- هم مشغول کار روی یک سرویس اینترنت ماهواره‌ای مشابه به نام Project Jupiter هست. سرویس آمازون قرار است سرعت بالاتری نسبت به استارلینک داشته باشد (۴۰۰ گیگابیت بر ثانیه که برای استریم محتوای 4K کافی خواهد بود) و از سوی دیگر ماهواره‌هایش آنتنی با ابعاد یک سوم آنتن‌های استارلینک خواهند داشت و بنابراین با سهولت بیشتری تولید می‌شوند. تا به اینجای کار اما، آمازون توانسته مجوز لازم برای ارسال تنها ۳۲۰۰ ماهواره را از کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا دریافت کند و هزینه‌ای که روی دوش کاربران خواهد افتاد هم مشخص نیست. در هر صورت آمازون مشخصا می‌خواهد افراد بیشتری را در کره خاکی آنلاین کند تا فروش خرده‌فروشی خود را گسترش دهد.

چالش‌های تکنیکی به قوت خود باقی مانده‌اند. سرویس‌های اینترنت ماهواره‌ای در آب‌وهوای بد با مشکل مواجه می‌شوند و به لطف تغییرات اقلیمی سال‌های اخیر، این یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌های اسپیس اکس و آمازون به اکانت می‌آید. اسپیس اکس ضمنا اکنون به انتقادات اخترشناسان راجع به اینکه این ماهواره‌ها منجر به آلودگی نوری در فضا می‌شوند پاسخ داده و ماهواره‌هایش را به پوششی غیر بازتاب‌گر مجهز کرده، اما در هر صورت هنوز می‌توان از این انتقاد کرد که کمپانی ایلان ماسک دارد کابوسی از نظر زباله‌های فضایی را رقم می‌زند. بیشینه سرعت ۱۵۰ مگابیتی بر ثانیه استارلینک، به اندازه کابل‌های فیبر نوری تند نیست، اما اکنون که این مقاله نوشته می‌شود ماسک وعده دستیابی به دو مطابق همین سرعت را تا پایان ۲۰۲۱ داده هست.البته که برای ۲.۸ میلیارد انسانی که بدون اینترنت باقی مانده‌اند، ۱۵۰ مگابیت بر ثانیه هم کفایت خواهد کرد. اما نکته دیگر اینست که پوشاندن تمام زمین با سیگنال‌های ماهواره‌ای قرار نیست دسترسی آن‌ها به اینترنت را تضمین کند، مخصوصا که استارلینک به دنبال کسب سود و جذب سرمایه لازم برای هموار کردن مسیر خود به سمت کره مریخ هست. استارلینک اکنون با قیمت در هر ماه ۹۹ دلار پیش‌فروش می‌شود. برای ۷۷۰ میلیون نفر از ساکنین زمین که روزانه کمتر از ۲ دلار در می‌آورند، این شرایطی خوب نیست.منطقی خواهد بود که ایلان ماسک از جایی به بعد قیمت اشتراک استارلینک را پایین بیاورد تا به شکلی تند‌تر بتوان ابعاد پروژه را افزایش داد. او همین حالا با وعده‌ی رساندن سرویس ماهوار‌ه‌ای به دوردست‌ترین مناطق آمریکا، سرمایه‌ای ۸۸۵ میلیون دلاری از کمیسیون ارتباطات فدرال دریافت کرده هست. (برای توضیح باید گفت که ۱۰ درصد از آمریکایی‌ها می‌گویند که اصلا از اینترنت استفاده نمی‌کنند که احتمالا به این خاطر باشد که ۲۱ میلیون آمریکایی اصلا به اینترنت پهن‌باند دسترسی ندارند).استارلینک تلاش می‌کند که وارد برنامه Lifeline کمیسیون ارتباطات فدرال نیز شود که سوبسیدی ۹.۲۵ دلاری در اختیار خانوارهای کم‌درآمد و نیازمند به اینترنت قرار می‌دهد. در صورتی که اسپیس اکس به سراغ قیمت‌گذاری‌هایی به مراتب پایین‌تر از ۹۹ دلار در ماه نرود، این سوبسید اصلا معنایی نخواهد داشت.

حتی از نقطه نظر کاملا تجاری و غیر انسانی هم می‌توان منافعی در ضرر کردن روی فروش سرویس به مشتریان کم درآمد یافت.  عموم مردم به ایلان ماسک یا جف بزوس به چشم پیامبرانی میلیاردر نگاه خواهند کرد که مشکل اینترنت دنیا را حل کرده‌اند و در این مسئله نیز پتانسیل‌های تبلیغاتی فراوان یافت می‌شود.اما محتمل‌ترین حالت اینست که برای آنلاین کردن ۲.۸ میلیارد نفر باقی مانده، باید از استراتژی‌ای استفاده کنیم که تمام راهکارهای تشریح گردیده در بالا را در بر می‌گیرد. ما اکنون نیاز به قیمت‌گذاری‌های رقابتی میان محیا‌کنندگان سرویس‌های اینترنتی، سرمایه‌گذاری‌ها و سوبسیدهای انبوه از سوی دولت‌ها، مشارکت عمیق سازمان‌های مردم‌نهاد و پیاده‌سازی انبوهی از تکنولوژی‌های جاه‌طلبانه مثل Taara و استارلینک در کنار برج‌های مخابراتی سنتی داریم. اگر همه‌چیز همانطور که باید پیش برود، آنقدرها دور از ذهن نیست که بگوییم تا سال ۲۰۳۵ تمام کره خاکی به اینترنت دسترسی خواهد داشت. این یعنی پیش از اینکه فقر گردیدید را به صورت کامل ریشه‌کن کنیم، در همه‌جا به اینترنت دسترسی خواهیم داشت.